Ο τελευταίος Τσάρος είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ

Δεκαετίες από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, και οι συζητήσεις για τον τελευταίο Τσάρο που εκτελέστηκε, μαζί με την οικογένειά του, μετά την επανάσταση του 1917, δεν λένε να κοπάσουν. Κοινή πεποίθηση είναι η ανάγκη μιας ψύχραιμης επιστημονικής ιστορικής έρευνας.

Η εικόνα του τελευταίου αυτοκράτορα Νικόλαου Β' έχει περάσει από τρεις σημαντικές περιόδους. Η πρώτη, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, διαδέχτηκε τις αντιλήψεις που κυριάρχησαν την περίοδο της “περεστρόικα”. Σύμφωνα με αυτές, η εκτέλεση όχι μόνο του Νικόλαου, αλλά και των παιδιών και των υπηρετών του, ήταν ο προάγγελος της κατοπινής σοβιετικής καταστολής. Ωστόσο, εκείνη την περίοδο, ακόμα δεν είχαν γίνει σοβαρές έρευνες για την πολιτική του και τον τρόπο που ασκούσε ο Τσάρος την εξουσία του....

Στην αρχή της δεκαετίας του 1990, έκανε την εμφάνισή της στη Ρωσία η ονομαζόμενη γραμματεία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Εξωτερικού, η οποία ήδη από το 1981 είχε ανακηρύξει τον Νικόλαο, Αγιο. Τότε, σε κάποια μέρη της Ρωσίας, άρχισαν να τιμούν τον τελευταίο αυτοκράτορα ως Αγιο. Στην αρχή του ‘90, όμως, το Πατριαρχείο της Μόσχας ετάχθη κατά της αγιοποίησης. Η Ειδική Επιτροπή εξέφραζε αντιρρήσεις. Αφορούσαν κυρίως στην παραίτησή του από τον θρόνο, που, σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς κανόνες, θεωρείται μη αποδεκτή, καθώς και στην εσωτερική πολιτική του Νικόλαου σχετικά με την Εκκλησία.

Η στάση της Εκκλησίας

Επίσης, δεν υπήρχε σαφήνεια ως προς τα λείψανα της οικογένειας του Τσάρου. Εκείνα που ανακαλύφθηκαν ήδη το 1971 από την ομάδα Ριάμποφ-Αβντόνιν δεν αναγνωρίζονταν από ένα μέρος της εκκλησιαστικής και της ιστορικής κοινότητας. Άλλο σημαντικό στοιχείο αποτελούσε το γεγονός ότι ο Πατριάρχης Αλέξιος κληρονόμησε τις απόψεις εκείνης της μερίδας του προεπαναστατικού κλήρου που ασκούσε κριτική στον Νικόλαο. Εκτός τούτου, η εξουσία του Νικόλαου σημαδεύτηκε και από την σκοτεινή προσωπικότητα του Ρασπούτιν, η προνομιακή θέση του οποίου δίχασε τον ρωσικό κλήρο.

Οι συζητήσεις για την αγιοποίηση του Τσάρου οδήγησαν σε έντονη εκδοτική δραστηριότητα. Στη Ρωσία κυκλοφόρησε το βιβλίο των ρώσων της διασποράς με τίτλο “Ο αυτοκράτορας Νικόλαος ως δυνατός άνθρωπος”. Δημοσιεύτηκαν πολλά άρθρα, και προβλήθηκαν ντοκιμαντέρ που καλλιεργούσαν την εικόνα του Νικόλαου ως καλού οικογενειάρχη, σοφού “λαϊκού Τσάρου”. Τα πρώτα χρόνια μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλόκ, ο Νικόλαος θεωρείτο ως ένα από τα πολιτικά θύματα των κομμουνιστών. Ωστόσο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 νέες σημασίες αποδόθηκαν στην εικόνα του.

Σύμβολο της “ιεράς ρωσικής εξουσίας”

Μετά το 1996 η θέση των φιλελεύθερων κλονίστηκε στη Ρωσία. Η δεύτερη προεδρία του Γέλτσιν συνοδεύτηκε από βαθύ διχασμό στην κοινωνία. Οι ελπίδες για την ταχεία ενσωμάτωση στο Δυτικό κόσμο μετά τον κομμουνισμό εξαντλήθηκαν. Ετσι, ο Νικόλαος Β' έμεινε ως ένα σύμβολο της συντηρητικής αντίστασης, και σύμβολο της ιεράς ρωσικής εξουσίας που προστατεύει τον λαό και την πίστη από την παγκόσμια συνωμοσία του άθεου Δυτικού πολιτισμού (!). Οι πολιτικές αποφάσεις του Νικόλαου ερμηνεύονται πια στα πλαίσια της οικουμενικής μάχης για την διατήρηση του μοναδικού σωστού Χριστιανισμού - “της πίστης της Τρίτης Ρώμης”.

Το θέμα της τσαρικής οικογένειας απασχολεί ευρέως τον Τύπο κατά τη δεκαετία του 1990 για έναν ακόμη λόγο. Το 1993, ο Γέλτσιν ίδρυσε επιτροπή για την ταύτιση των λειψάνων, η οποία λειτούργησε πέντε χρόνια. Οι πολυάριθμες διαμάχες και γνωματεύσεις ολοκληρώθηκαν με την επίσημη τελετή ταφής μόλις το 1998. Ωστόσο ένα μέρος του κοινού συνέχισε, ακόμη και μετά από την κρατική απόφαση να αμφισβητεί τη γνησιότητα των λειψάνων. Αν και εκείνα τα χρόνια η τοποθεσία της πρώτης ταφής της τσαρικής οικογένειας αποτέλεσε προορισμό μαζικού προσκυνήματος (Γκάνινα Γιάμα), υπάρχει το ενδεχόμενο να δικαιωθούν αυτοί που θεωρούσαν το Ποροσιόνκιν Λόγκ πραγματικό σημείο ταφής.

Για τον Γέλτσιν, η μοίρα του Νικόλαου είχε και μια προσωπική διάσταση. Ο Γέλτσιν ήταν ο επικεφαλής του Σβερντλόβσκ (Εκατερινμπούργκ) εκείνη ακριβώς την περίοδο που ελήφθη η απόφαση για την κατεδάφιση του κτιρίου (Οικεία Ιπάτιεφ) όπου και εκτελέστηκε η τσαρική οικογένεια. Γι' αυτό ο ίδιος απέδιδε πάντα μεγάλη σημασία στη μορφή του Νικόλου Β' και της οικογένειάς του.

Ακόμη περισσότερα ΕΔΩ