Βάγκνερ και Βέρντι: Η συνάντηση που δεν έγινε ποτέ…

ΓΡΑΦΕΙ Η ΜΑΡΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ |από τα ysterografa.gr/

 Ένας Γερμανός και ένας Ιταλός που έμελλαν να αποτελέσουν δύο από τις σπουδαιότερες μορφές της μουσικής, είχαν την τύχη ή την ατυχία να γεννηθούν την ίδια χρονιά. Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Τζουζέπε Βέρντι υπήρξαν κορυφαίοι συνθέτες και η συμβολή τους στην όπερα ήταν και παραμένει καθοριστική....

   Ο Βάγκνερ γεννήθηκε στη Λειψία το 1813. Όταν ήταν μόλις 20 ετών, έγραψε την πρώτη του όπερα η οποία παρουσιάστηκε στο κοινό μισό αιώνα αργότερα. Έγινε μουσικός διευθυντής και συνέχισε να συνθέτει ενώ παράλληλα εμπλεκόταν σε ερωτικές περιπέτειες και αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Η πορεία του βέβαια γινόταν όλο και πιο ανοδική, έμεινε στη Δρέσδη για 6 χρόνια όπου και διηύθυνε τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» και τον «Τανχόϊζερ» τα οποία μαζί με το έργο «Λόενγκριν» συγκαταλέγονται στις ρομαντικές του όπερες. Η ανάμιξη του όμως με το ναζιστικό καθεστώς, το επικό ύφος της μουσικής του γοήτευσε τον Αδόλφο Χίτλερ, ήταν ο λόγος που σταμάτησε απότομα η καριέρα του στην όμορφη πόλη. Στη συνέχεια εξορίστηκε από την πατρίδα του αλλά συνέχισε να συνθέτει μανιωδώς. Σε αντίθεση με άλλους συναδέλφους του, ο Βάγκνερ έγραφε τόσο τη μουσική όσο και το λιμπρέτο των έργων του τα οποία χαρακτηρίστηκαν συχνά «μουσικά δράματα». Ο ίδιος βέβαια διαφωνούσε με αυτό το χαρακτηρισμό. Ωστόσο, η τεράστια επιρροή του στην όπερα ήταν και παραμένει γεγονός μιας και εισήγαγε καινοτομίες και ανανέωσε υπάρχουσες τεχνικές. Η συστηματική χρήση των καθοδηγητικών μοτίβων του υπήρξε σημαντική επίδραση για τη μουσική επένδυση κινηματογραφικών ταινιών του 20ου και 21ου αιώνα. Η όπερα του Βάγκνερ διαπνέεται από πολυπλοκότητα και πάθος. Η μουσική του είναι μία βαθιά εξερεύνηση των ψυχικών συναισθημάτων, η αποθέωση των αισθήσεων.  Απέκτησε αιώνιους θαυμαστές και ενέπνευσε μεταγενέστερες προσωπικότητες της μουσικής αλλά και άλλων τεχνών.

Ο Βέρντι από την άλλη πλευρά, γεννήθηκε σε ένα χωριό της Ιταλίας και στα 23 του κιόλας χρόνια, έγινε διευθυντής της Φιλαρμονικής του Μπουσέτο. Αν και ο θάνατος της γυναίκας του και των δύο παιδιών του το 1839, τον διέλυσε συναισθηματικά, μετά από 3 χρόνια άρχισε να ξαναγράφει για τη Σκάλα του Μιλάνου και η όπερα του «Ναμπούκο» ήταν η αρχή μιας ένδοξης καριέρας που συνοδεύτηκε από διθυραμβικές κριτικές. Ήταν αγνωστικιστής αλλά και κοινωνικά ευαίσθητος. Έζησε και εκείνος άλλωστε σε μια εποχή ιδιαίτερα ταραχώδη για την πατρίδα του. Οι θεατές των παραστάσεων του έβλεπαν συχνά πολιτικές αποχρώσεις στις συνθέσεις του. Δεν αρνήθηκε εξάλλου ποτέ τον αγώνα του για την ένωση της Ιταλίας. Τα έργα του τον καθόρισαν ως ρομαντικό συνθέτη και τον έκαναν πολύ δημοφιλή, ακόμα και σήμερα θεωρείται ο διασημότερος Ιταλός μουσικός της όπερας, με πιθανό ίσως άξιο «ανταγωνιστή» τον Πουτσίνι. Η δραματική έκφραση που προσέδιδε στα έργα του ήταν βασικός άξονας που τα συνέδεε. Οι διαποτισμένοι με πάθος χαρακτήρες του και οι δραματικές, ανυπέρβλητες σκηνές του, λατρεύτηκαν από τους οπαδούς της όπερας.

Το 2013 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση των δύο αυτών εμβληματικών μουσικών. Τα σημαντικότερα λυρικά θέατρα του κόσμου έχουν ήδη ανακοινώσει το πρόγραμμα τους που περιλαμβάνει παραστάσεις και των δύο συνθετών προκειμένου να τους τιμήσουν. Θα είναι μία χρονιά που θα ικανοποιήσει τους θαυμαστές τόσο του Γερμανού Βάγκνερ όσο και του Ιταλού Βέρντι με εντυπωσιακά θεάματα από λαμπερά καστ.

Στη Σκάλα του Μιλάνου έχει ήδη ανέβει το έργο «Λόενγκριν» και συνεχίζει μέχρι τις 27 Νοεμβρίου, σε μία καινούρια παραγωγή του θεάτρου. Ο περίφημος «Ιπτάμενος Ολλανδός» δε θα μπορούσε να λείπει από τον εορτασμό του συνθέτη γι’αυτό και η Σκάλα την παρουσιάζει στο φιλόμουσο κοινό από τις 28 Φεβρουαρίου ως τις 15 Μαρτίου. Επίσης, οι μυημένοι «Βαγκνερικοί» θα έχουν τη χαρά να βιώσουν μια μοναδική εμπειρία. «Το Δαχτυλίδι Των Νιμπελούνγκεν», η επική «Τετραλογία του Δαχτυλιδιού», όπως είναι επίσης γνωστή, έχει κατοχυρωθεί ως μία από τις καλύτερες δημιουργίες στην ιστορία της μουσικής. Η συνολική διάρκεια των παραστάσεων αγγίζει τις 15 ώρες και το ιστορικό θέατρο του Μιλάνου προσφέρει στους φανατικούς την ευκαιρία να τις απολαύσουν σε μία εβδομάδα –τον ερχόμενο Ιούνιο. Όσο για τον Βέρντι, τα έργα που επιλέχθηκαν είναι αρκετά και όλα πολύ αγαπητά στο κοινό. Η κωμική του όπερα «Φάλσταφ» κάνει πρεμιέρα στις 15 Ιανουαρίου ενώ ο «Ναμπούκο», το έργο που εκτόξευσε την καριέρα του στα ύψη, έκανε τρομερή επιτυχία από την πρώτη κιόλας φορά που παίχτηκε και του χάρισε τη δόξα, θα παρασταθεί το Φεβρουάριο και θα επαναληφθεί για 9 παραστάσεις. Το Μάρτιο, έχει σειρά ο «Μακμπέθ», το νεανικό του αριστούργημα και τον Απρίλιο ακολουθεί το πρώτο του έργο με τίτλο «Ομπέρτο, ο κόμης του Αγίου Βονιφατίου». Ο «Χορός των Μεταμφιεσμένων», η μεγαλειώδης του όπερα που περιέχει και το στοιχείο του χιούμορ, θα λάβει χώρα τον Ιούλιο ενώ τον επόμενο Οκτώβρη, τα πανδιάσημα έργα «Δον Κάρλος» και «Αίντα» θα κλείσουν τον εορτασμό προς το πρόσωπο του Βέρντι.

Η Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης δε θα μπορούσε να απέχει από τις τιμές προς τους ιδιοφυείς συνθέτες και κινείται αναλόγως. Εκτός από την «Αίντα», τον «Δον Κάρλος», το «Χορό των Μεταμφιεσμένων», οι υπεύθυνοι του καλλιτεχνικού προγράμματος διάλεξαν τον «Οθέλλο», τον «Ριγκολέτο», την «Τραβιάτα» και τον «Τροβαδούρο» του Βέρντι, δημοφιλείς επιλογές που θα ανέβουν επί σκηνής με την εγγύηση ενός απόλυτα πετυχημένου θεάτρου. Η Μετροπόλιταν έχει συνηθίσει να χαρίζει στους θεατές της θεάματα υψηλού επιπέδου με τα μεγαλύτερα αστέρια του παγκόσμιου ρεπερτορίου, σκηνικά και κοστούμια άκρως εντυπωσιακά και συναρπαστικές φυσικά ορχήστρες. Δε θα αφήσει δυσαρεστημένους όμως και τους λάτρεις του Βάγκνερ αφού θα παρουσιάσει την Τετραλογία του Δαχτυλιδιού αλλά και τον «Πάρσιφαλ», την τελευταία όπερα του η οποία ήταν αμφιλεγόμενη μεν, συγκλονιστική δε. Πρόκειται για ένα έργο που είναι δύσκολο να αναλυθεί μουσικά και έχει χρησιμοποιηθεί ως αντικείμενο μελέτης.

Η Όπερα της Βιέννης, το στολίδι της αυστριακής πρωτεύουσας και αναμφισβήτητα ένας από τους πιο αξιόλογους πυρήνες πολιτισμού του κόσμου, γιορτάζει επίσης την επέτειο γέννησης των συνθετών. Η σχέση τους με την πολιτιστική Βιέννη ήταν καθοριστική. Ήταν ο πρώτος σταθμός του Βέρντι εκτός Ιταλίας για να παρουσιάσει το «Ναμπούκο» ενώ στη Γερμανία παρουσίασε και ο Βάγκνερ τον ιστορικό «Τανχόϊζερ». Το θρυλικό λυρικό θέατρο, θα παρουσιάσει πολλά και σημαντικά έργα τους σε παραγωγές που όπως πάντα θα μαγέψουν τους λάτρεις της όπερας.

Όσο για τη χώρα μας και την πολιτιστική Αθήνα, θα συμμετάσχει με τη σειρά της στον εορτασμό με δύο παραγωγές από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο «Σικελικός Εσπερινός», η πεντάπρακτη σκοτεινή όπερα του Βέρντι, σε συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, θα παρουσιαστεί στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» τον Ιανουάριο του 2013. Η προγραμματισμένη πρεμιέρα έχει οριστεί για τις 18 του μήνα. Την ορχήστρα θα διευθύνει ο Μύρων Μιχαηλίδης ενώ τη σκηνοθεσία έχει αναλάβει ο Ρενάτο Τζανέλλα. Ο σταθερός πια συνεργάτης της Λυρικής είπε ότι «για να σκηνοθετήσεις τον Σικελικό Εσπερινό, πρέπει να μελετήσεις εις βάθος τα ιστορικά γεγονότα. Στη θρυλική όπερα του Βέρντι, το ιστορικό πλαίσιο είναι η σύγκρουση μεταξύ των Γάλλων και των Σικελών και μέσα σε αυτό μια άλλη σύγκρουση μεταξύ πατέρα και γιου, η οποία καταστρέφει τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της πατρίδας του». Το καλοκαίρι του 2013 στο Ηρώδειο, ο Γιάννης Κόκκος θα σκηνοθετήσει τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» του Βάγκνερ. Η όπερα των τριών πράξεων που έχει ως κεντρικό θέμα την αγάπη, είναι η ιστορία του καπετάνιου που καταδικάστηκε να πλέει στις θάλασσες μέχρι την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας.

Αν και με σαφώς μικρότερη χρηματοδότηση σε σύγκριση με τους αντίστοιχους χώρους του εξωτερικού, η Εθνική Λυρική Σκηνή δίνει αγώνα για να διατηρήσει το ρόλο της και να μη χάσει το σταθερό κοινό της. Η αίγλη των προαναφερθέντων λυρικών θεάτρων και η δυνατότητα που έχουν να παρουσιάζουν πολλές και πλούσιες παραγωγές τα κάνει να υπερτερούν και να είναι σε θέση να κρατούν την παράδοση και το επίπεδο τους. Η Εθνική Λυρική Σκηνή, «πληγωμένη» από τη συμπεριφορά των υπευθύνων του πολιτικού στερεώματος, δε μπορεί να συναγωνιστεί τους διεθνείς πολιτιστικούς φορείς αλλά η προσπάθεια της είναι αν μη τι άλλο αξιοπρεπής. Οι φίλοι της όπερας πάντως σε όλο τον κόσμο, θα έχουν τη χαρά να θαυμάσουν τα αγαπημένα έργα των δύο σπουδαίων συνθετών που συνέβαλλαν στην ανανέωση της όπερας του 19ου αιώνα. Γεννημένοι και οι δύο το 1813, διαφορετικοί μεταξύ τους αλλά εξίσου σημαντικοί, διέγραψαν αξιοθαύμαστη πορεία στην ιστορία της μουσικής. Τραγική ειρωνεία δε, αποτελεί το γεγονός ότι δεΝ συναντήθηκαν ποτέ…